Tăng Đường Huyết: Nguyên Nhân, Triệu Chứng và Cách Kiểm Soát Hiệu Quả

Tăng đường huyết (lượng đường trong máu cao) là gì?

Tăng đường huyết xảy ra khi lượng đường (glucose) trong máu quá cao. Nguyên nhân là do cơ thể thiếu insulin (một loại hormone giúp kiểm soát đường huyết) hoặc do cơ thể không sử dụng insulin hiệu quả (đề kháng insulin).

Tăng đường huyết thường gặp ở những người mắc bệnh tiểu đường và có thể xảy ra thường xuyên.

Nếu không được điều trị trong thời gian dài, tăng đường huyết có thể làm tổn thương dây thần kinh, mạch máu, mô và các cơ quan trong cơ thể.

Trong trường hợp nghiêm trọng, tăng đường huyết có thể gây ra biến chứng cấp tính nguy hiểm gọi là nhiễm toan ceton do tiểu đường (DKA). Tình trạng này thường xảy ra ở người mắc tiểu đường tuýp 1 chưa được chẩn đoán hoặc người tiểu đường đang dùng insulin. Đây là một tình trạng khẩn cấp cần được điều trị ngay lập tức.

Mức đường huyết nào là tăng đường huyết?

Đối với những người chưa được chẩn đoán mắc bệnh tiểu đường, tăng đường huyết là mức đường huyết cao hơn 125 mg/dL (miligam trên decilit) khi nhịn ăn (không ăn trong ít nhất 8 giờ).

Một người có tiền tiểu đường nếu mức đường huyết khi nhịn ăn từ 100 mg/dL đến 125 mg/dL.

Một người có mức đường huyết khi nhịn ăn trên 125 mg/dL vào nhiều lần sẽ thường xuyên nhận chẩn đoán mắc bệnh tiểu đường (thường là tiểu đường loại 2). Những người mắc bệnh tiểu đường loại 1 thường có mức đường huyết rất cao (trên 250 mg/dL) khi chẩn đoán.

Đối với một người mắc bệnh tiểu đường, tăng đường huyết thường được coi là mức đường huyết trên 180 mg/dL từ một đến hai giờ sau khi ăn. Tuy nhiên, điều này có thể thay đổi tùy theo mục tiêu đường huyết mà bạn đặt ra.

Đường huyết là gì?

Glucose (đường) chủ yếu đến từ các loại carbohydrate trong thực phẩm và đồ uống mà bạn tiêu thụ. Đây là nguồn năng lượng chính của cơ thể bạn. Máu sẽ mang glucose đến tất cả các tế bào trong cơ thể để sử dụng làm năng lượng.

Nếu bạn không bị tiểu đường cơ thể sẽ tự nhiên giúp giữ mức đường huyết trong phạm vi khỏe mạnh. Insulin, một hormone mà tuyến tụy của bạn sản xuất, là yếu tố quan trọng nhất giúp duy trì mức đường huyết khỏe mạnh.

Mức đường huyết cao thường xảy ra do thiếu insulin hoặc kháng insulin. Điều này dẫn đến bệnh tiểu đường. Những người bị tiểu đường phải dùng thuốc, như thuốc tiểu đường dạng uống hoặc insulin tổng hợp, thay đổi lối sống để giúp giữ mức đường huyết trong phạm vi an toàn.

Tăng đường huyết phổ biến như thế nào?

Tăng đường huyết và bệnh tiểu đường rất phổ biến khoảng 1 trong 10 người ở Hoa Kỳ mắc bệnh tiểu đường. Các đợt tăng đường huyết cũng rất thường gặp ở những người bị tiểu đường.

Triệu chứng và Nguyên nhân

Các dấu hiệu và triệu chứng của tăng đường huyết là gì?

Các triệu chứng sớm của tăng đường huyết bao gồm:

• Khát nước nhiều (khát nước quá mức) và/hoặc đói.

• Đi tiểu nhiều lần.

• Đau đầu.

• Mờ mắt.
  
   

  
  Nếu bạn có những triệu chứng này, bạn nên gặp bác sĩ. Nếu bạn có những triệu chứng này kèm theo nôn mửa và/hoặc khó thở, hãy tìm kiếm sự trợ giúp y tế ngay lập tức.

Các triệu chứng của tăng đường huyết lâu dài bao gồm:

• Mệt mỏi.

• Giảm cân.

• Nhiễm nấm âm đạo.

• Nhiễm trùng da.

• Vết thương và vết cắt lành chậm.

Bạn nên gặp bác sĩ nếu bạn hoặc con bạn gặp phải những triệu chứng này.

Mức đường huyết mà những người bị tiểu đường bắt đầu gặp phải triệu chứng thay đổi. Nhiều người không có triệu chứng cho đến khi mức đường huyết của họ đạt 250 mg/dL hoặc cao hơn. Những người chưa được chẩn đoán mắc tiểu đường thường gặp các triệu chứng này ở mức thấp hơn.

Điều quan trọng là phải nhận biết các dấu hiệu sớm của tăng đường huyết và theo dõi mức đường huyết thường xuyên nếu bạn đang dùng insulin hoặc các loại thuốc khác để điều trị tiểu đường. Nếu không được điều trị, tăng đường huyết có thể phát triển thành toan ceton do tiểu đường (DKA), trong đó thiếu insulin và một lượng lớn ceton làm cho máu có tính axit. DKA cũng có thể ảnh hưởng đến những người chưa được chẩn đoán mắc tiểu đường loại 1. Tình trạng này là một tình huống khẩn cấp có thể dẫn đến hôn mê hoặc tử vong.

Các triệu chứng của toan ceton gồm có:

• Buồn nôn và nôn.

• Mất nước.

• Đau bụng.

• Hơi thở có mùi trái cây.

• Thở sâu khó khăn hoặc thở nhanh (thở Kussmaul).

• Nhịp tim nhanh.

• Bối rối và mất phương hướng.

• Mất ý thức.

Hãy tìm sự trợ giúp y tế ngay lập tức nếu gặp phải triệu chứng của DKA.

Nguyên nhân gây tăng đường huyết là gì?

Tăng đường huyết thường xảy ra do thiếu insulin. Điều này có thể xảy ra do kháng insulin hoặc vấn đề với tuyến tụy cơ quan sản xuất insulin.

Các hormone khác cũng có thể góp phần vào việc phát triển tăng đường huyết. Ví dụ, sự dư thừa cortisol (hormone "stress") hoặc hormone tăng trưởng có thể dẫn đến đường huyết cao:

Kháng insulin

Một nguyên nhân phổ biến của tăng đường huyết là kháng insulin. Kháng insulin, hay còn gọi là giảm cảm nhận insulin, xảy ra khi các tế bào trong cơ bắp, mỡ và gan không phản ứng đúng với insulin.

Khi các tế bào của bạn không phản ứng đúng với insulin, cơ thể bạn cần nhiều insulin hơn để điều chỉnh mức đường huyết. Nếu cơ thể không thể sản xuất đủ insulin (hoặc bạn không tiêm đủ insulin), điều này sẽ dẫn đến tăng đường huyết.

Kháng insulin là nguyên nhân chính gây ra tiểu đường loại 2, nhưng bất kỳ ai cũng có thể gặp phải tình trạng này, bao gồm cả những người không bị tiểu đường và những người mắc các loại tiểu đường khác. Tình trạng này có thể là tạm thời hoặc mãn tính.

Các nguyên nhân phổ biến gây kháng insulin bao gồm:

• Béo phì. Các nhà khoa học tin rằng béo phì, đặc biệt là sự tích tụ mỡ thừa ở vùng bụng và quanh các cơ quan (mỡ nội tạng), là nguyên nhân chính gây kháng insulin.

• Ít vận động.

• Chế độ ăn nhiều thực phẩm chế biến sẵn, thực phẩm có nhiều carbohydrate và chất béo bão hòa.

• Một số loại thuốc, bao gồm corticosteroid, một số thuốc huyết áp, một số phương pháp điều trị HIV và một số thuốc tâm thần. Những loại thuốc này có thể gây ra kháng insulin tạm thời hoặc lâu dài tùy thuộc vào thời gian sử dụng.

• Một số tình trạng hormone có thể dẫn đến kháng insulin, chẳng hạn như:

  • Hội chứng Cushing (thừa cortisol).

  • Acromegaly (thừa hormone tăng trưởng).

  • Trong thời gian mang thai, nhau thai tiết ra các hormone gây kháng insulin. Đối với một số người, điều này dẫn đến tiểu đường thai kỳ.

• Một số tình trạng di truyền cũng liên quan đến kháng insulin, bao gồm:

  • Hội chứng Rabson-Mendenhall.

  • Hội chứng Donohue.

  • Bệnh loạn dưỡng cơ Myotonic.

  • Hội chứng Alström.

  • Hội chứng Werner.

Vấn đề với tuyến tụy

Hư hại ở tuyến tụy có thể dẫn đến việc thiếu sản xuất insulin và tăng đường huyết. Các bệnh lý về tuyến tụy có thể gây ra tăng đường huyết và tiểu đường bao gồm:

• Bệnh tự miễn: Trong bệnh tiểu đường loại 1, hệ miễn dịch của bạn tấn công các tế bào sản xuất insulin trong tuyến tụy vì lý do chưa rõ. Điều này khiến tuyến tụy không thể sản xuất insulin, dẫn đến tăng đường huyết. Tiểu đường tự miễn tiềm ẩn ở người lớn (LADA) cũng là kết quả của một phản ứng tự miễn, nhưng nó phát triển chậm hơn nhiều so với loại 1.

• Viêm tụy mạn tính: Tình trạng này gây viêm kéo dài ở tuyến tụy, có thể làm hư hại các tế bào sản xuất insulin. Điều này có thể dẫn đến thiếu insulin và tăng đường huyết. Viêm tụy là nguyên nhân đã được biết đến của bệnh tiểu đường loại 3c.

• Ung thư tuyến tụy: Ung thư ở tuyến tụy có thể làm hư hại các tế bào sản xuất insulin, dẫn đến thiếu insulin và tăng đường huyết. Khoảng 25% người mắc ung thư tuyến tụy được chẩn đoán tiểu đường từ 6 tháng đến 36 tháng trước khi phát hiện ung thư tuyến tụy.

• Xơ nang: Những người bị xơ nang phát triển chất nhầy quá mức, có thể làm sẹo tuyến tụy. Điều này khiến tuyến tụy sản xuất ít insulin hơn, dẫn đến tăng đường huyết và tiểu đường liên quan đến xơ nang (CFRD).

Các nguyên nhân tạm thời gây tăng đường huyết

Một số tình huống có thể tạm thời làm tăng mức đường huyết và gây tăng đường huyết ở cả người có và không có tiểu đường.

Căng thẳng về thể chất, chẳng hạn như từ bệnh tật, phẫu thuật hoặc chấn thương, có thể tạm thời làm tăng đường huyết của bạn. Căng thẳng cảm xúc cấp tính, chẳng hạn như trải qua chấn thương hoặc căng thẳng liên quan đến công việc, cũng có thể làm tăng đường huyết. Điều này xảy ra vì cơ thể bạn giải phóng cortisol và/hoặc epinephrine (adrenaline).

Nguyên nhân gây tăng đường huyết ở người bị tiểu đường

Nhiều yếu tố có thể góp phần vào việc gây tăng đường huyết ở người bị tiểu đường. Tình trạng này có thể phát triển nếu các yếu tố như thực phẩm và thuốc tiểu đường bị mất cân bằng.

Những tình huống phổ biến có thể dẫn đến tăng đường huyết ở người bị tiểu đường bao gồm:

• Không tiêm đủ insulin, tiêm insulin sai hoặc insulin đã hết hạn, hoặc có vấn đề với việc tiêm (chẳng hạn như vấn đề tại vị trí tiêm trong liệu pháp bơm insulin).

• Không tính toán đúng thời gian tiêm insulin và lượng carb tiêu thụ.

• Lượng carbohydrate bạn ăn không cân đối với lượng insulin cơ thể bạn có thể sản xuất hoặc lượng insulin bạn tiêm.

• Liều thuốc tiểu đường dạng uống bạn đang dùng quá thấp so với nhu cầu của bạn.

• Ít hoạt động hơn bình thường.

• Hiện tượng bình minh (Dawn phenomenon).

Các biến chứng của tăng đường huyết là gì?

Tăng đường huyết kéo dài (mạn tính) qua nhiều năm có thể làm hư hại mạch máu và các mô trong cơ thể bạn. Điều này có thể dẫn đến nhiều biến chứng, bao gồm:

• Bệnh võng mạc.

• Bệnh thận.

• Bệnh thần kinh.

• Liệt dạ dày.

• Bệnh tim.

• Đột quỵ.

Điều quan trọng là nhớ rằng các yếu tố khác cũng có thể góp phần vào việc phát triển các biến chứng tiểu đường, chẳng hạn như di truyền và thời gian bạn đã mắc tiểu đường.

Tăng đường huyết cấp tính (đột ngột và nghiêm trọng) có thể dẫn đến DKA, một tình trạng nguy hiểm đến tính mạng.

Nguồn: clevelandclinic