Hệ tiêu hoá hoạt động như thế nào?

Hệ tiêu hoá là gì?

Hệ tiêu hoá được tạo thành từ ống tiêu hóa (hay đường tiêu hoá) và tuyến tiêu hóa giúp cơ thể tiêu hóa và hấp thụ chất dinh dưỡng từ thức ăn. Đường tiêu hoá là một chuỗi các cơ quan rỗng nối với nhau thành một ống dài và xoắn từ miệng xuống hậu môn. Các cơ quan rỗng tạo nên đường tiêu hoá gồm có miệng, thực quản, dạ dày, ruột non, ruột già và hậu môn. Gan, tuyến tụy và túi mật là những cơ quan của tuyến tiêu hoá. 

Ruột non có ba phần với phần đầu được gọi là tá tràng, hỗng tràng ở giữa và hồi tràng là phần cuối. Ruột già bao gồm ruột thừa, manh tràng, kết tràng và trực tràng. Ruột thừa là một túi hình ngón tay gắn vào manh tràng. Manh tràng là phần đầu của ruột già, tiếp đến là kết tràng, và cuối cùng là trực tràng. 

Vi khuẩn trong đường tiêu hoá còn được gọi là hệ vi sinh vật đường ruột có chức năng tiêu hóa thức ăn. Các bộ phận của hệ thống thần kinh và tuần hoàn của bạn cũng đóng vai trò quan trọng trong quá trình này. Các dây thần kinh, hoóc môn, vi khuẩn, máu và các cơ quan trong hệ thống tiêu hoá sẽ làm việc cùng nhau để tiêu hoá đồ ăn và chất lỏng mỗi ngày. 

Tại sao hệ tiêu hoá lại quan trọng?

Quá trình tiêu hoá rất quan trọng vì cơ thể cần chất dinh dưỡng từ thức ăn và đồ uống để khỏe mạnh và hoạt động bình thường. Protein, chất béo, tinh bột, vitamin, khoáng chất và nước là những chất dinh dưỡng thiết yếu. Hệ thống tiêu hoá sẽ phân giải các chất dinh dưỡng thành các phần tử đủ nhỏ để cơ thể hấp thụ và sử dụng làm năng lượng, tăng trưởng và tái tạo tế bào. 

• Protein sẽ được phân giải thành các axit amin. 
• Chất béo phân huỷ thành axit béo và glycerol. 
• Tinh bột phân giải thành các loại đường đơn giản. 

Hệ tiêu hoá hoạt động như thế nào?

Mỗi bộ phận trong hệ tiêu hoá giúp vận chuyển thức ăn và chất lỏng qua đường tiêu hoá, chia nhỏ thức ăn và chất lỏng. Sau khi thức ăn được chia nhỏ, cơ thể sẽ hấp thụ và vận chuyển các chất dinh dưỡng đến nơi cần thiết. Ruột già hấp thụ nước từ chất thải của quá trình tiêu hoá và chuyển hóa chúng thành phân. Các dây thần kinh và hoóc môn giúp kiểm soát quá trình tiêu hoá. 

Thức ăn được vận chuyển như thế nào trong đường tiêu hoá?

Thức ăn được vận chuyển qua đường tiêu hoá theo nguyên lý nhu động. Các cơ quan lớn và rỗng trong đường tiêu hoá chứa một lớp cơ cho phép thành của chúng di chuyển. Những chuyển động này đẩy thức ăn, chất lỏng qua đường tiêu hóa và nhào trộn chúng trong mỗi cơ quan. Cơ phía sau thức ăn co lại và đẩy thức ăn về phía trước, trong khi cơ phía trước thức ăn giãn ra để thức ăn di chuyển. 

Miệng. Thức ăn sẽ di chuyển qua đường tiêu hoá khi bắt đầu bữa ăn. Khi nuốt, lưỡi đẩy thức ăn xuống cổ họng. Một vạt mô nhỏ được gọi là nắp thanh quản sẽ gập trên khí quản để ngăn ngừa việc nghẹn và đưa thức ăn vào thực quản. 

Thực quản. Tại đây quá trình tiêu hoá sẽ trở nên tự động. Não truyền tín hiệu đến cơ của thực quản và quá trình nhu động bắt đầu.

Cơ vòng thực quản dưới. Khi thức ăn đến cuối thực quản, có một vòng thắt hình tròn được gọi là cơ vòng thực quản dưới sẽ giãn ra và cho phép thức ăn đi vào dạ dày. Cơ thắt thực quản dưới này thường đóng lại để ngăn không cho thức ăn và dịch trong dạ dày trào ngược lên thực quản. 

Dạ dày. Sau khi thức ăn vào dạ dày, cơ của dạ dày sẽ trộn thức ăn và chất lỏng với dịch tiêu hoá. Dạ dày sẽ từ từ chuyển dưỡng chấp, tức là dạng bán lỏng của khối thức ăn bị hóa một phần trong đó vào ruột non.

Ruột non. Các cơ của ruột non trộn thức ăn với dịch tiêu hóa từ tuyến tụy, gan và ruột, đồng thời đẩy hỗn hợp này về phía trước để tiếp tục tiêu hóa. Các thành của ruột non hấp thụ nước và các chất dinh dưỡng tiêu hóa vào máu. Khi nhu động tiếp tục, các chất thải của quá trình tiêu hóa di chuyển vào ruột già.

Ruột già. Các chất thải từ quá trình tiêu hóa bao gồm các đoạn thức ăn không tiêu hóa được, chất lỏng và các tế bào cũ từ niêm mạc đường tiêu hóa. Ruột già hấp thụ nước và biến chất thải từ dạng lỏng thành phân. Nhu động ruột giúp di chuyển phân vào trực tràng.

Trực tràng. Trực tràng là phần dưới của ruột già có tác dụng lưu trữ phân cho đến khi cơ quan này đẩy phân ra khỏi hậu môn trong quá trình đi tiêu. 

Hệ tiêu hoá phân giải thức ăn thành những phần mà cơ thể sử dụng được như thế nào?

Khi thức ăn di chuyển qua đường tiêu hoá, các cơ quan tiêu hoá sẽ chia thức ăn thành các phần nhỏ hơn bằng cách sử dụng:

• chuyển động bao gồm nhai, bóp và trộn;
• dịch tiêu hoá bao gồm axit dạ dày, mật và enzyme.

Miệng. Quá trình tiêu hóa bắt đầu trong miệng khi nhai. Các tuyến nước bọt tạo ra nước bọt, một loại dịch tiêu hóa làm ẩm thức ăn để nó di chuyển dễ dàng hơn qua thực quản vào dạ dày. Ngoài ra, nước bọt còn chứa một loại enzyme để bắt đầu phân hủy tinh bột trong thức ăn.

Thực quản. Sau khi nuốt, sự nhu động giúp đẩy thức ăn xuống thực quản để vào dạ dày. 

Dạ dày. Các tuyến trong niêm mạc dạ dày tạo ra axit dạ dày và các enzym phân hủy thức ăn. Cơ dạ dày sẽ trộn thức ăn với các loại dịch tiêu hóa này.

Tuỵ. Tuyến tụy tạo ra dịch tiêu hóa có các enzym phân hủy tinh bột carbohydrate, chất béo và protein. Tuyến tụy tiết dịch tiêu hóa vào ruột non thông qua các ống nhỏ gọi là nhú tá tràng hay ống tụy.

Gan. Gan tạo ra một loại dịch tiêu hóa gọi là mật giúp tiêu hóa chất béo và một số vitamin. Các ống dẫn mật mang dịch mật từ gan đến túi mật để lưu trữ hoặc đến ruột non để sử dụng.

Túi mật. Túi mật dự trữ dịch mật giữa các bữa ăn. Khi ăn, túi mật sẽ tống đẩy và điều tiết lượng dịch mật vào ống mật tới ruột non.

Ruột non. Ruột non tạo ra dịch tiêu hóa trộn với dịch mật và dịch tụy để hoàn thành quá trình phân hủy protein, tinh bột và chất béo. Vi khuẩn trong ruột non tạo ra một số loại enzyme cần thiết để tiêu hóa tinh bột. Ruột non vận chuyển nước từ máu vào đường tiêu hóa để giúp phân hủy thức ăn, đồng thời cũng hấp thụ nước với các chất dinh dưỡng khác.

Ruột già. Trong ruột già, một lượng nước lớn được vận chuyển từ đường tiêu hóa vào máu. Vi khuẩn trong ruột già giúp phân hủy các chất dinh dưỡng còn lại và tạo ra Vitamin K. Các chất thải của quá trình tiêu hóa bao gồm cả những đoạn thức ăn không được phân giải để hấp thụ đều sẽ trở thành phân.

Cơ thể hấp thụ thức ăn đã được tiêu hoá như thế nào? 

Ruột non hấp thụ hầu hết các chất dinh dưỡng trong thức ăn và hệ tuần hoàn sẽ vận chuyển chúng đến các bộ phận khác của cơ thể để lưu trữ hoặc sử dụng. Các tế bào chuyên dụng sẽ giúp các chất dinh dưỡng hấp thụ qua niêm mạc ruột vào máu. Máu sẽ mang các loại đường đơn, axit amin, glycerol, một số vitamin và muối đến gan. Gan sẽ lưu trữ, xử lý, và cung cấp chất dinh dưỡng cho phần còn lại của cơ thể khi cần thiết. 

Hệ bạch huyết, một mạng lưới các mạch mang tế bào bạch cầu và tế bào lympho hay bạch huyết bào đi khắp cơ thể để chống nhiễm trùng, giúp hấp thụ axit béo và vitamin. Cơ thể sử dụng đường, axit amin, axit béo và glycerol để tổng hợp các dưỡng chất cần thiết cho năng lượng, phát triển và sửa chữa tế bào. 

Cơ thể kiểm soát quá trình tiêu hoá như thế nào?

Hoóc môn và dây thần kinh sẽ phối hợp với nhau để giúp kiểm soát quá trình tiêu hoá. Các tín hiệu được truyền qua lại giữa ống tiêu hoá và não bộ. 

Nội tiết tố

Các tế bào niêm mạc dạ dày và ruột non tạo ra và giải phóng các hoóc môn kiểm soát cách hoạt động của hệ tiêu hoá. Những hoóc môn này sẽ cho cơ thể biết khi nào nó cần tạo ra dịch tiêu hoá và gửi tín hiệu đến não rằng bạn đang đói hoặc đang no. Tuỵ cũng tạo ra các hoóc môn quan trọng đối với quá trình tiêu hoá. 

Hệ thần kinh

Cơ thể có các dây thần kinh kết nối hệ thần kinh trung ương não và tuỷ sống với hệ tiêu hoá và kiểm soát một số chức năng tiêu hoá. Ví dụ, khi nhìn thấy hoặc ngửi thấy mùi thức ăn, não của bạn sẽ gửi một tín hiệu kích thích tuyến nước bọt “làm bạn rớt nước miếng" chuẩn bị sẵn sàng để ăn uống. 

Hệ tiêu hóa cũng có một hệ thống thần kinh ruột (enteric nervous system - ENS) bao gồm các dây thần kinh bên trong các thành của đường tiêu hoá. Khi thức ăn được vận chuyển dọc đường tiêu hoá, các dây thần kinh của hệ thần kinh ruột sẽ giải phóng nhiều chất khác nhau giúp tăng tốc hoặc trì hoãn quá trình vận chuyển thức ăn và sản xuất dịch tiêu hoá. Các dây thần kinh gửi tín hiệu để kiểm soát hoạt động co bóp và giãn cơ để đẩy thức ăn qua ruột.