Cách nuôi ăn bằng xông nuôi ăn (dinh dưỡng qua đường ống)

Nuôi ăn qua xông là gì?

Nuôi ăn qua xông hay còn gọi là dinh dưỡng qua đường ống, là phương pháp sử dụng một ống thông mềm và dẻo để đưa dưỡng chất và chất lỏng vào cơ thể khi bạn không thể nhai hoặc nuốt được. Ngoài việc cùng cấp dinh dưỡng, ống xông nuôi ăn này còn có thể được dùng để đưa thuốc vào cơ thể khi cần thiết.

Hãy hình dung khi thức ăn không thể đi theo con đường tiêu hóa thông thường, từ miệng qua thực quản xuống dạ dày rồi đến ruột non thì xông nuôi ăn sẽ như một con đường thay thế giúp đảm nhận vai trò này. Tùy vào vị trí đầu ra của của ống, dưỡng chất có thể được đưa trực tiếp đến dạ dày (nơi tiêu hóa thức ăn) hoặc ruột non (nơi hấp thụ dưỡng chất).

Các loại xông nuôi ăn

Nếu bệnh nhân chỉ cần nuôi ăn qua ống trong thời gian ngắn dưới 4-6 tuần, các bác sĩ thường khuyên dùng xông nuôi ăn mũi - dạ dày hoặc xông nuôi ăn mũi - ruột non. Ngoài ra, phương pháp này cũng có thể được sử dụng để kiểm tra khả năng dung nạp dinh dưỡng của cơ thể. Các loại ống xông nuôi ăn phổ biến như:

• Ống thông mũi - dạ dày (NG): Dẫn từ mũi xuống dạ dày.
• Ống thông mũi - tá tràng (ND): Dẫn từ mũi đến tá tràng, đây là phần đầu tiên của ruột non.
• Ống thông mũi - hỗng tràng (NJ): Dẫn từ mũi đến hỗng tràng, đây là phần thứ hai của ruột non.

Với nhưng trường hợp cần nuôi ăn qua xông trong thời gian dài hơn trên 4-6 tuần, các bác sĩ có thể đề nghị đặt ống thông trực tiếp vào dạ dày hoặc ruột non qua thành bụng, hay còn gọi là ống mở dạ dày qua da. Các loại ống mở dạ dày qua da bao gồm:

• Ống thông dạ dày (ống G): Đưa trực tiếp vào dạ dày.
• Ống thông hỗng tràng (ống J): Đưa trực tiếp vào hỗng tràng.
• Ống thông dạ dày - hỗng tràng (ống GJ): Đưa vào dạ dày nhưng có một nhánh thông xuống hỗng tràng. Loại ống này có 2 nhánh, trong đó nhánh G dùng để dẫn lưu dịch dạ dày và đưa thuốc, nhánh J dùng để cung cấp dinh dưỡng trực tiếp vào hỗng tràng.

Khi nào cần nuôi ăn qua xông?

Xông nuôi ăn giúp duy trình quá trình trao đổi chất và hỗ trợ hệ tiêu hóa hoạt động hiệu quả. Các tình trạng cần nuôi ăn qua ống bao gồm:

• Rối loạn ăn uống nghiêm trọng.
• Ung thư vùng đầu và cổ hoặc chấn thương ảnh hưởng đến khả năng nuốt.
• Bệnh lý đường tiêu hóa như hẹp thực quản hoặc rối loạn nhu động ruột (tình trạng các cơ và dây thần kinh trong hệ tiêu hóa không hoạt động như bình thường).
• Rối loại hấp thụ dinh dưỡng chẳng hạn như bệnh Crohn nặng hoặc bệnh celiac.
• Hậu phẫu thuật hoặc bệnh lý ảnh hưởng đến khả năng nuốt.
• Rối loạn thần kinh, bao gồm đột quỵ và liệt.
• Hôn mê hoặc mất ý thức kéo dài.

Trong một số trường hợp, xông nuôi ăn được chỉ định như một phần của dịch vụ chăm sóc cuối đời để giúp những giây phút cuối đời giúp người bệnh cảm thấy thoải mái hơn. Tuy nhiên, quyết định có sử dụng hay không là vấn đề cá nhân và cần được thảo luận với bác sĩ.

Quy trình nuôi ăn qua xông

Quá trình nuôi ăn qua xông diễn ra như thế nào?

Trải nghiệm sử dụng sẽ phụ thuộc vào loại xông nuôi ăn và lý do cần sử dụng. Trong thời gian nằm viện, đội ngũ bác sĩ và y tá sẽ đảm nhận việc cho ăn và vệ sinh ống. Nếu bệnh nhân cần tiếp tục sử dụng ống tại nhà, bệnh nhân và người thân, người chăm sóc sẽ được hướng dẫn sử dụng và chăm sóc ống nuôi ăn tại nhà. Tuy nhiên, người bệnh cần hỗ trợ đặt ống bởi bác sĩ để đảm bảo quá trình nuôi ăn diễn ra an toàn và hiệu quả.

Đặt xông nuôi ăn

Hầu hết các xông nuôi ăn đều được đặt tại bệnh viện. Việc đặt ống được thực hiện ngay tại giường bệnh hoặc thông qua các thủ thuật xâm lấn hơn. Trước khi thực hiện, bệnh nhân cần nhịn ăn ít nhất 8 giờ và tạm ngừng các thuốc loãng máu (như aspirin). Trong quá trình đặt ống, bệnh nhân sẽ được gây mê và an thần để tránh đau đớn. Thủ thuật thường kéo dài khoảng 30 phút.

Các phương pháp đặt xông nuôi ăn phổ biến:

• Đặt qua đường mũi: Bác sĩ sẽ luồn ống vào mũi qua cổ họng và thực quản xuống dạ dày. Ống xông được bôi trơn và bệnh nhân có thể được dùng thuốc tê để giảm khó chịu. Đôi khi, bệnh nhân sẽ được yêu cầu nhấp một ngụm nước qua ống hút trong quá trình thực hiện để hỗ trợ đẩy ống đi xuống.
• Đặt qua nội soi: Bác sĩ sẽ sử dụng một ống nội soi (ống mềm có gắn camera) để đưa vào miệng, xuống thực quản đến dạ dày. Nhờ camera bác sĩ có thể xác định vị trí chính xác để rạch một vết nhỏ trên bụng và đưa ống vào. Các loại xông nuôi ăn sử dụng nội soi bao gồm ống mở dạ dày qua da (PEG) và ống nội soi dạ dày hỗng tràng qua da (PEG-J). 
• Đặt qua X-quang: Bác sĩ sẽ sử dụng hình ảnh X-quang để xác định vị trí chính xác trước khi tạo vết rạch và đặt ống. Phương pháp này thường được áp dụng đặt cho ống qua X-quang vào dạ dày (RIG) và đặt ống qua X-quang vào hỗng tràng (PRJ).
• Đặt qua phẫu thuật: Bác sĩ thực hiện phẫu thuật mở ổ bụng hoặc sử dụng phương pháp nội soi ổ bụng - tạo một vài vết rạch nhỏ, đưa camera vào để quan sát và đặt ống vào đúng vị trí.

Trước khi thực hiện, hãy hỏi bác sĩ về phương pháp đặt ống để biết cách chuẩn bị và những điều cần lưu ý.

Cách bơm ăn qua xông nuôi ăn

Có 2 cách bơm nuôi ăn:

1. Dùng bơm tiêm hoặc máy bơm nuôi ăn để đưa chất dinh dưỡng từ túi nuôi ăn vào cơ thể.
2. Kết nối với túi treo trên giá hoặc móc, nhờ trọng lực để đưa dưỡng chất xuống qua ống.

Tần suất ăn qua xông nuôi ăn phụ thuộc vào loại ống bệnh nhân dùng: 

• Theo bữa ăn: Đây được gọi là kiểu nuôi ăn bolus. Chất dinh dưỡng được truyền vào những thời điểm cố định trong ngày, giống như các bữa ăn thông thường. Kiểu ăn này thường chỉ áp dụng cho ống xông đặt vào dạ dày vì dạ dày có khả năng lưu trữ thực phẩm và xử lý lượng lớn thức ăn.
• Liên tục: Nếu xông nuôi ăn được đặt vào ruột non (tá tràng hoặc hỗng tràng), bệnh nhân sẽ cần tiếp nhận dưỡng chất liên tục với lượng nhỏ, vì ruột non không thể chứa nhiều thực phẩm cùng lúc.

Bác sĩ sẽ xác định công thức dinh dưỡng phù hợp, đảm bảo bệnh nhân nhận đủ nước, vitamin, khoáng chất và calo. Có nhiều công thức dinh dưỡng với hàm lượng calo và dưỡng chất khác nhau, bao gồm công thức riêng dành cho các bệnh lý như suy thận. Nếu cần, bác sĩ có thể điều chỉnh công thức để phù hợp với nhu cầu dinh dưỡng và khả năng dung nạp của bệnh nhân. Xem thêm Thực đơn nuôi ăn qua xông cho bệnh nhân.

Ngoài ra, để đảm bảo an toàn khi nuôi ăn, bệnh nhân nên:

• Ngồi ngả lưng ở góc 45 độ khi ăn và giữ tư thế này trong vài giờ sau bữa ăn để tránh biến chứng như viêm phổi do hít sặc (khi dưỡng chất vào đường thở và phổi gây nhiễm trùng).
• Không bao giờ đưa bất kỳ loại đồ uống có ga nào vào ống nuôi ăn vì có thể gây tắc nghẽn hoặc tổn thương ống.

Chăm sóc xông nuôi ăn và vị trí đặt xông

Để tránh tắc nghẽn và nhiễm trùng, cần chăm sóc ống xông và vùng xung quanh cẩn thận.

Chăm sóc vị trí đặt xông nuôi ăn

• Rửa sạch bằng xà phòng và nước ít nhất 1 lần mỗi ngày, hoặc nhiều hơn nếu có dịch rỉ ra. Nếu có dịch tiết hay liên hệ bác sĩ để nhận băng gạc y tế hoặc kem bảo vệ da.
• Giữ vùng da khô ráo vì vi khuẩn đễ phát triển trong môi trường ẩm.
• Lau sạch lớp vảy khô nếu có trên ống xông nuôi ăn mũi dạ dày.
• Báo ngay cho bác sĩ nếu có dấu hiệu nhiễm trùng như sưng, đỏ, đau, tiết dịch mủ hoặc vùng da bị nóng lên.

Cách chăm sóc vệ sinh ống nuôi ăn:

• Súc rửa ống thường xuyên: Dùng nước ấm để rửa ống trước và sau khi cho ăn hoặc dùng thuốc để tránh tắc nghẽn. Ngay cả khi không sử dụng, vẫn nên rửa ống mỗi ngày để giữ nó sạch sẽ. Bác sĩ sẽ hướng dẫn bệnh nhân cách rửa ống nuôi ăn trước khi xuất viện.
• Thay ống định kỳ: Một số ống có đầu bằng nhựa cứng hơn cần được thay hàng năm. Các loại ống có bóng cố định cần thay mỗi 3 - 6 tháng một lần. Hỏi bác sĩ để biết lịch thay thế phù hợp.
• Đến ngay phòng cấp cứu nếu ống bị rơi ra: Nếu ống mới được đặt vào bụng, vị trí đặt giữa dạ dày hoặc ruột non và bên ngoài cơ thể chưa ổn định hoàn toàn và cần 6-8 tuần để ổn định. Nếu ống bị rơi hoặc bị kéo ra trước thời giãn này, thì đây là tình huống khẩn cấp và cần được xử lý ngay lập tức.

Lợi ích và rủi ro khi sử dụng xông nuôi ăn

Rủi ro khi sử dụng ống xông nuôi ăn

Sau khi đặt xông nuôi ăn, bệnh nhân có thể cảm thấy đau nhẹ ở vùng bụng trong vài ngày đầu kèm theo một chút dịch rỉ ra từ vị trí đặt ống - đây là hiện tượng bình thường. Khi cơ thể dần thích nghi với phương pháp nuôi ăn mới, bệnh nhân cũng có thể gặp một số tác dụng phụ tạm thời chẳng hạn như tiêu chảy.

Bác sĩ có thể kê đơn thuốc giúp giảm đau nếu cần và điều chỉnh công thức dinh dưỡng hoặc tần suất cho ăn để giúp hệ tiêu hóa thích nghi tốt hơn.

Mặc dù nguy cơ biến chứng không cao nhưng một số vấn đề có thể xảy ra bao gồm:

• Kích ứng hoặc tổn thương niêm mạch mũi (đối với ống xông nuôi ăn mũi dạ dày).
• Ống thông dạ dày bị tắc, hỏng hoặc lệch khỏi vị trí đặt.
• Nhiễm trùng hoặc rò rỉ dịch dạ dày tại vị trí đặt ống.
• Các vấn đề tiêu hóa kéo dài như táo bón, buồn nôn hoặc tiêu chảy.
• Viêm phổi do hít sặc khi dưỡng chất đi vào phổi thay vì đường tiêu hóa.

Thời gian sử dụng xông nuôi ăn

Thời gian sử dụng ống xông tùy thuộc vào tình trạng sức khỏe của mỗi người. Có trường hợp chỉ cần dùng trong vài tuần hoặc vài tháng, nhưng có trường hợp xông nuôi ăn là giải pháp dài hạn để cung cấp dinh dưỡng, thuốc và nước cho cơ thể.

Khi nào cần gọi bác sĩ?

Để đảm bảo an toàn, bạn cần chăm sóc xông nuôi ăn theo hướng dẫn của bác sĩ và giữ vị trí đặt ống luôn sạch sẽ. Hãy liên hệ ngay với bác sĩ nếu gặp phải các dấu hiệu sau: 

• Đau, đỏ, sưng hoặc chảy dịch bất thường quanh vị trí đặt ống.
• Ống bị tắc và không thể thông bằng cách xả nước ấm nhẹ nhàng. Tuyệt đối không dùng vật cứng hoặc dây kim loại để cố găng thông tắc ống.
• Ống bị tuột ra ngoài, đây là trường hợp khẩn cấp và bệnh nhân cần đến bệnh viện ngay lập tức.

Tham khảo nguồn Cleveland Clinic